ΟΔΥΣΣΕΙΑ : ε 165 - 310

                    8η Ενότητα

Περιγράψετε την εικόνα του Οδυσσέα. Ο ποιητής δείχνει τη συναισθηματική κατάσταση του ήρωα στο νησί της Καλυψώς. 

                 

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

Α. "Η συνάντηση της Καλυψώς με τον Οδυσσέα" (165-220)

Η Καλυψώ μεταφέρει την εντολή του Δία (που της την μετέφερε ο Ερμής) στον Οδυσσέα, παραλλάζοντάς την :  Η Καλυψώ παρουσιάζει (στον Οδυσσέα) ‘τον νόστο του Οδυσσέα’ ως δική της απόφαση και αποσιωπά εντελώς ότι είναι εντολή των θεών (και ειδικότερα του Δία)
Γιατί : - θέλει να δείξει ότι το κάνει από μεγάλη αγάπη για τον Οδ.
           - θέλει να φανεί καλή για να κερδίσει την ευγνωμοσύνη τουλάχιστον του ήρωα.            - Ο Οδυσσέας θα πρέπει να ενεργεί αυτόβουλα στηριζόμενος στις δικές του    δυνάμεις  και δεν πρέπει να γνωρίζει ότι οι θεοί τον ευνοούν, για να θεωρηθεί ο γυρισμός του δικό του κατόρθωμα.

• Πώς αντιδρά ο Οδυσσέας, όταν η Καλυψώ του ανακοινώνει την απόφαση για το γυρισμό του στην πατρίδα; Ενώ γίνεται στον Οδυσσέα η ανακοίνωση της επιστροφής του, κάθε άλλο παρά χαίρεται. Σκέφτεται τα λόγια της Καλυψώς. Ζητάει όρκο για να την πιστέψει. Δεν πανηγυρίζει, φυλάγεται.

• Ποια βασικά στοιχεία του χαρακτήρα του φανερώνει αυτή του η αντίδραση; Δύσπιστος, καχύποπτος, γιατί δεν μπορεί να εξηγήσει την ξαφνική απόφαση της θεάς. Είναι πολυμήχανος και ευφυής, αφού έχει την ικανότητα να αποφασίζει γρήγορα, να απαντά έξυπνα και αστραπιαία, χρησιμοποιώντας την κατάλληλη στιγμή κάποιο τέχνασμα (στην ενότητά μας, χρησιμοποίησε τον όρκο για να δεσμεύσει την Καλυψώ).

• στίχος 190 : Ενώ γίνεται στον Οδυσσέα η ανακοίνωση της επιστροφής του, κάθε άλλο παρά χαίρεται. Έτσι, ο ποιητής εξασφαλίζει δύο πράγματα: α) τη συνέχιση της αγωνίας για την εξέλιξη του μύθου, β) τη διατήρηση του απαραίτητου ψυχολογικού κλίματος για την αφήγηση των προηγούμενων παθών του Οδυσσέα.

Β. "Η τελευταία πρόταση της Καλυψώς και η απάντηση του Οδυσσέα" (221-251)

ΜΕ ΠΟΙΑ ΤΕΧΝΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ Η ΚΑΛΥΨΩ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΜΕΤΑΠΕΙΣΕΙ ΤΟΝ ΟΔΥΣΣΕΑ;

1. Για να φανεί γενναιόδωρη και καλή, παρουσιάζει την απόφαση για τον νόστο του Οδυσσέα ως δική της. (178)

2. Δεν λέει στον Οδυσσέα ότι είναι σίγουρη η επιστροφή του στην Ιθάκη. Αντίθετα μιλά για τα δεινά του ταξιδιού του και για την αμφίβολη επιτυχία του, προκειμένου να τον φοβίσει. (185-187)

3. Είναι τρυφερή με τον Οδυσσέα και δείχνει να κατανοεί την δυσπιστία του χωρίς να εκνευρίζεται. Φθάνει μάλιστα στο σημείο να ορκιστεί, για να τον πείσει για τις καλές προθέσεις της. (199-201)

4. Προσφέρει στον Οδυσσέα πλούσιο δείπνο, για να του δείξει ότι μπορεί να απολαμβάνει δίπλα της όλα τα υλικά αγαθά (212-216)

5. Δείχνει ότι εκτιμά και σέβεται τον Οδυσσέα, προσφωνώντας τον με επίσημους τίτλους (223)

6. Δείχνει να έχει καλό χαρακτήρα και να αγαπά τον Οδυσσέα με το να του εύχεται καλό ταξίδι (224-226)

7. Αντιπαραβάλλει την ευχάριστη και ξέγνοιαστη ζωή στην Ωγυγία με το δύσκολο και ριψοκίνδυνο ταξίδι που τον περιμένει (227-228)

8. Υπόσχεται να χαρίσει αθανασία στον Οδυσσέα (229-230)

9. Συγκρίνει τον εαυτό της με την Πηνελόπη, για να δελεάσει τον Οδυσσέα με την ομορφιά της. (232-2350Τι επιλέγει και τι απορρίπτει ο Οδυσσέας με την απάντησή του στην πρόταση της Καλυψώς; Ποια ιδανικά-αξίες εκφράζει η επιλογή του αυτή; 





1. Αδιαφορεί εντελώς για την προσφορά αθανασίας.
2. Αναγνωρίζει την ανωτερότητα της θεάς (Καλυψώ) απέναντι στη θνητή (Πηνελόπη), αλλά δηλώνει ότι λαχταρά να γυρίσει στην πατρίδα και την οικογένειά του, χωρίς να προσβάλλει την νεράιδα (237-243)
3. Δηλώνει μαθημένος στους κινδύνους και έτοιμος να αντιμετωπίσει όποιον νέο κίνδυνο προκύψει στο ταξίδι (244-248)

ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ (Ο ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ)

Ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του έπους φαίνεται ξεκάθαρα στην απάντηση του Οδυσσέα (242-243), όπου απορρίπτει την πρόταση της Καλυψώς να γίνει αθάνατος ζώντας στην ουσία πάνω σε έναν επίγειο παράδεισο. Ο Οδυσσέας προτιμά να παραμείνει θνητός και δοκιμάσει κι άλλα μεγάλα βάσανα, ελπίζοντας ότι θα φτάσει στην αγαπημένη του πατρίδα. Η απόφασή του πάρθηκε ελεύθερα και υπεύθυνα, χωρίς μάλιστα να γνωρίζει ότι οι θεοί θα τον βοηθήσουν. Ο Οδυσσέας με αυτό τον τρόπο έμεινε σταθερός στα δύο του ιδανικά : την πατρίδα και την οικογένεια.
Την Οδύσσεια τη χαρακτηρίζει ο ανθρωποκεντρισμός, δηλ. η αντίληψη ότι το κέντρο και ο σκοπός του κόσμου είναι ο άνθρωπος, ότι όλα πρέπει να οδηγούν στο καλό του ανθρώπου. Ανθρωποκεντρικός είναι ο πολιτισμός που προβάλλει ως αξία τον άνθρωπο, τις ικανότητές του. Στην ε ραψωδία ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας φαίνεται: α) από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παίρνει την απόφασή του ο Οδυσσέας (αφήνει την αθανασία για μια θνητή γυναίκα), β) από την κατασκευή της σχεδίας (τις ικανότητές του), γ) από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει ο Οδυσσέας την τρικυμία, δ) από τη θεϊκή κινητοποίηση χάρη ενός (καλού βέβαια) ανθρώπου.

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ : α) οι νέες συμφορές του Οδυσσέα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς την Ιθάκη (227)
β) η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα (228,243)
γ) η άφιξη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων (308-310)

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ : α) Εμείς γνωρίζουμε τα πάντα για την επίσκεψη του Ερμή στην Καλυψώ και την απόφαση των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα, κάτι που αγνοεί ο ίδιος ο ήρωας, με αποτέλεσμα να θεωρεί αβέβαιο τον νόστο του (186)

β) Ο Οδυσσέας δυσπιστεί απέναντι στην Καλυψώ, ενώ εμείς γνωρίζουμε ότι η νεράιδα έχει δεσμευτεί στον Ερμή να τηρήσει την απόφαση των θεών (190-194)
 
ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ : Η Καλυψώ συμπεριφέρεται σαν θνητή : α) συνάπτει ερωτικές σχέσεις με έναν θνητό (171,251) β) ορκίζεται (202-204) γ) είναι τρυφερή (199-200) δ) θυμώνει (201-202) ε) ζηλεύει (230-233) στ) γευματίζει (215-220) ζ) βοηθά στην κατασκευή της σχεδίας (272) η) έχει τη μορφή θνητής γυναίκας (233) θ) ντύνεται με ρούχα που φορούν θνητές (254-256)

Γ. "Προετοιμασία και κατασκευή της σχεδίας" (252-310)

Βλέπουμε στην ε ραψωδία να συμπυκνώνονται μέσα σε μερικούς στίχους τα γεγονότα 22 ημερών (4 για την κατασκευή της σχεδίας και 18 για το ταξίδι). Αυτό λέγεται συστολή του χρόνου.

Η κατασκευή της σχεδίας : Στους στίχους που περιγράφεται η κατασκευή της σχεδίας βλέπουμε την απήχηση του ναυτικού βίου των Ελλήνων πάνω στο έπος. Η κατασκευή της σχεδίας δείχνει επίσης την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στο περιβάλλον. Ο Οδυσσέας ήταν φυλακισμένος στο νησί της Καλυψώς όχι βέβαια από ανικανότητα να διαφύγει, αλλά γιατί η θεά τον κρατούσε με τη βία. Μόλις του επέτρεψε να φύγει, ο Οδυσσέας ετοίμασε την αναχώρησή του. Άρα το πρόβλημα της εξεύρεσης σκάφους το λύνει μόνος του. Υπάρχει βέβαια και το πρόβλημα της απόστασης (18 ημερών ταξίδι). Κι αυτό το ξεπερνά με την αποφασιστικότητά του. Η στάση του αυτή αντανακλά την επιθυμία του ανθρώπου της εποχής εκείνης για εξερεύνηση και ανακαλύψεις. Ο Όμηρος θριαμβολογεί για τα ναυτικά επιτεύγματα της εποχής του. 

 

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ

1. Οδυσσέας : αρχικά, στεναχωρημένος, κλαίει και οδύρεται (167-169). Νοσταλγεί την Πηνελόπη (170-172), βρίσκεται σε απόγνωση (173-175). Δεν ενθουσιάζεται εύκολα στο άκουσμα της απόφασης της Καλυψώς, αλλά δείχνει να είναι καχύποπτος, δύσπιστος και πονηρός. Στη συνέχεια φαίνεται ευγενικός, αφού αρνείται με κομψό τρόπο την πρόταση της Καλυψώς να παραμείνει στην Ωγυγία. Είναι πολυμήχανος και ευφυής, αφού έχει την ικανότητα να αποφασίζει γρήγορα, να απαντά έξυπνα και αστραπιαία, χρησιμοποιώντας την κατάλληλη στιγμή κάποιο τέχνασμα (στην ενότητά μας, χρησιμοποίησε τον όρκο για να δεσμεύσει την Καλυψώ). Ακόμη, είναι θαρραλέος, αν και πολυβασανισμένος (246-247) και με την απάντησή του προς την Καλυψώ και την απόρριψη της αθανασίας γίνεται σύμβολο ήθους και αγωνιστικότητας (242-248). Τέλος, είναι εργατικός και έχει εξαιρετικές ναυπηγικές ικανότητες και ναυτικές γνώσεις. (252-299)

2. Καλυψώ : Παρουσιάζεται ανειλικρινής, καθώς κρύβει κάποια πράγματα από τον Οδυσσέα : είναι πονηρή, αφού δεν αποκαλύπτει την απόφαση των θεών και την παρουσιάζει ως δική της. Κρατά τη ψυχραιμία της και δεν οργίζεται με τον Οδυσσέα, όταν αυτός της ζητά να ορκιστεί. Αντίθετα, είναι περιποιητική (215-217), ευγενική και τρυφερή. Εμφανίζεται επίσης, φιλάρεσκη, γιατί τονίζει στον Οδυσσέα την υπεροχή της απέναντι στην Πηνελόπη, ζηλιάρα και ανταγωνιστική. Αγαπάει πολύ τον Οδυσσέα και ακόμα κι όταν αυτός την απορρίπτει, φαίνεται γενναιόδωρη, καθώς τον βοηθά στην κατασκευή της σχεδίας 9254-267, 272, 284-285, 290-295)

Η ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ είναι σχήμα λόγου κατά το οποίο για να κατανοήσουμε την ιδιότητα ενός προσώπου, ενός πράγματος, μιας ιδέας, το συσχετίζουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια ιδιότητα σε μεγάλο βαθμό. Η σύγκριση γίνεται με παρομοιαστικές λέξεις: σαν, καθώς, όπως, κτλ.

Όταν αναλύουμε μια παρομοίωση:

1) Προσδιορίζουμε: α) το αναφορικό μέρος τη παρομοίωσης (την εικόνα) που εισάγεται με λέξεις όπως: σαν, όπως, πώς, καθώς, κτλ. Στο αναφορικό μέρος υπάρχουν θέματα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τις αγροτικές δουλειές, το κυνήγι, το ψάρεμα ή τη μυθολογία, θέματα πολύ γνωστά και οικεία στους ανθρώπους ώστε να καταλάβουν το νόημα της παρομοίωσης.

β) το δεικτικό μέρος της παρομοίωσης (την αφήγηση) που εισάγεται με λέξεις όπως: έτσι, παρόμοια, κτλ.

γ) τον κοινό όρο ανάμεσα στην εικόνα και την αφήγηση. Κυρίως όμως

2) Επισημαίνουμε τις σχέσεις μεταξύ αναφορικού και δεικτικού μέρους.

Εργαλεία που χρησιμοποιεί:...........................
Μέρη σχεδίας: ……………………………….
Εφόδια:…………………………………….
 Σ’ αυτήν την ενότητα σε ποιους στίχους έχουμε παρομοίωση;

ΠΗΓΗ : http://2stav-glossa.blogspot.gr