ΠΗΓΗ : «Γένεση των θεμάτων και επικράτηση της ελληνικής»
Όταν ήταν αυτοκράτορας ο Ηράκλειος [610-641] που καταγόταν από τη Λιβύη, η επικράτεια του Ρωμαϊκού Κράτους περιορίστηκε και ακρωτηριάστηκε τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Τότε οι διάδοχοι του, που δεν ήξεραν πού και πώς να ασκήσουν την εξουσία τους, κατέτμησαν σε μικρά τμήματα τη διοίκηση τους και τα μεγάλα στρατιωτικά σώματα και εγκατέλειψαν την προγονική τους λατινική, υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα [...]. Γιατί (παλιότερα) ονόμαζαν τους χιλίαρχους λογγίνους και τους εκατόνταρχους κεντουρίωνες και τους τωρινούς στρατηγούς κόμητες. Αλλά και η ονομασία θέμα είναι ελληνική και όχι ρωμαϊκή και προέρχεται από τη θέση.
Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί θεμάτων, έκδ. A. Pertusi, Πόλη του Βατικανού 1952, 60.
Ερώτηση : Αφού
μελετήσετε την παραπάνω πηγή και με βάση όσα γνωρίζετε, να αναφέρετε τις δύο
σημαντικότερες αλλαγές στη διοίκηση του κράτους στα τελευταία χρόνια της
βασιλείας του Ηρακλείου και των διαδόχων του.
Απάντηση :
Η πηγή αναφέρεται σε δύο σημαντικές αλλαγές στη διοίκηση του βυζαντινού κράτους στο τέλος του 7ου αιώνα. Αρχικά μας πληροφορεί ότι στα χρόνια του Ηράκλειου το Βυζάντιο έχασε πολλά εδάφη και στη Δύση και στην Ανατολή. Ειδικά στην Ανατολή οι διάδοχοι του Ηράκλειου έπρεπε να αντιμετωπίσουν τους Άραβες, γι΄αυτό και δημιούργησαν ένα νέο διοικητικό σύστημα, τα θέματα. Αυτά ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό και είχαν επικεφαλής τον στρατηγό. Ο θεματικός στρατός αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματικός για την άμυνα της αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια η πηγή αναφέρεται στον εξελληνισμό της διοίκησης και παρουσιάζει με παραδείγματα πώς οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς, π.χ. οι λογγίνοι ονομάστηκαν τώρα χιλίαρχοι. Τονίζει επίσης ότι και η λέξη θέμα είναι ελληνική. Πράγματι, τα ελληνικά γίνονται η επίσημη γλώσσα του κράτους και είναι χαρακτηριστικό ότι πρώτος ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο βασιλεύς με τη χριστιανική προσθήκη «πιστός έν Χριστώ». Επομένως, με τις δύο αυτές εξελίξεις σηματοδοτείται το οριστικό τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και η αρχή της μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
