Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (ΙΣΤΟΡΙΑ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ )

 

Στη βυζαντινή κοσμοθεωρία,στενά συνδεδεμένη με θεολογικές αναζητήσεις, ο χρόνος έχει γραμμική πορεία που αρχίζει από τη δημιουργία του κόσμου και καταλήγει στη Δευτέρα Παρουσία,η οποία σηματοδοτεί το τέλος του χρόνου. Στην εικονογραφία η θεολογική αυτή θέση αποδίδεται εύγλωττα με το Α και το Ω, την αρχή και το τέλος της ελληνικής αλφαβήτου,που εδώ κατέχει την αρχή και το τέλος του ΣύμπαντοςΟι ινδικτιώνες και το έτος κτίσεως κόσμου

    Στην παλαιοχριστιανική εποχή ο πλέον συνηθισμένος τρόπος χρονολόγησης ήταν η αναφορά στη ρωμαϊκή Ινδικτιώνα, όπου «Ινδικτιών» ήταν η 15ετής φορολογική περίοδος με αφετηρία την 1η Σεπτεμβρίου, που είχε ορισθεί από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο . Αλλά από τον 8ο αιώνα οι Βυζαντινοί άρχισαν να χρονολογούν με αφετηρία το έτος κτίσεως του κόσμου. Προσπάθησαν πολύ, έκαναν σύνθετους υπολογισμούς και ύστερα από διάφορες προτάσεις κατέληξαν στο ότι η αρχή του χρόνου έπρεπε να ορισθεί το 5509/8 π.Χ. και ειδικότερα η 21η Μαρτίου, ημερομηνία της εαρινής ισημερίας. Η παλαιότερη μάλιστα επιγραφή που αναφέρεται σε αυτό το σύστημα χρονολόγησης έχει εντοπισθεί στον Παρθενώνα και μιλάει για το έτος 6792 από κτίσεως κόσμου, δηλαδή το 704.
    Οι Βυζαντινοί δεν έζησαν ποτέ τις χρονολογίες-σταθμούς 1000 ή 1500 μ.Χ., απλούστατα διότι ποτέ δεν υπολόγισαν τον χρόνο με αφετηρία τη γέννηση του Ιησού. Οι όροι «π.Χ.» και «μ.Χ.» που ισχύουν σήμερα σε όλο τον δυτικό κόσμο έγιναν αποδεκτοί στην Ανατολή μόλις το 1628 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο Α΄ Λούκαρι. Αλλά στη Δύση αυτό το σύστημα είχε τεθεί σε ισχύ ήδη από τον 8ο αιώνα.

Πρωτοχρονιά
 
   Το ηλιακό ημερολόγιο ή Ιουλιανό, το οποίο είχε τεθεί σε ισχύ από τον Ιούλιο Καίσαρα το 46 π.Χ., το ακολουθούσαν και οι Βυζαντινοί. Ο αστρονόμος Σωσιγένης από την Αλεξάνδρεια είχε δημιουργήσει το ηλιακό ημερολόγιο το οποίο ο Ιούλιος Καίσαρ ζήτησε να βελτιωθεί- και πράγματι έτσι έγινε. Η αρχή του έτους συνδέθηκε με την ηλιακή τροχιά και το χειμερινό ηλιοστάσιο. Ετσι η Πρωτοχρονιά, που ήταν παλαιότερα την 1η Μαρτίου, αφού ο μήνας ήταν αφιερωμένος στον θεό Αρη και σήμαινε την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων, μετακινήθηκε στην 1η Ιανουαρίου.
   Στο Βυζάντιο ωστόσο λόγοι εντελώς πεζοί, φορολογικοί, επέβαλαν τη διοικητική έναρξη του έτους την 1η Σεπτεμβρίου. (Κάτι που έχει παραμείνει και σήμερα ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους.) Για τον απλό λαό, όμως, η Πρωτοχρονιά εξακολουθούσε να είναι η 1η Ιανουαρίου, ο εορτασμός της οποίας συνοδευόταν από βαθιά ριζωμένα έθιμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μάλιστα ήταν οι ρωμαϊκές καλένδες (1η Ιανουαρίου) και άλλες εορτές που τελούνταν στο τέλος Δεκεμβρίου και στις αρχές Ιανουαρίου (τα Σατουρνάλια στις 17-24 Δεκεμβρίου, το γενέθλιο του Αήττητου Ηλιου στις 25 Δεκεμβρίου, η γιορτή του Αιώνος στις 6 Ιανουαρίου).
   'Οσον αφορά τους μήνες του έτους, μπορεί η λατινογενής ονομασία τους να ήταν η επισήμως αποδεκτή στο Βυζάντιο, για τους μη λατινόγλωσσους λαούς της αυτοκρατορίας όμως επρόκειτο για λέξεις χωρίς περιεχόμενο. Ετσι δημιούργησαν για αυτούς νέες ονομασίες, συσχετισμένες με τις γεωργικές εργασίες.
   Η εβδομάδα, τέλος, ήταν διαχωρισμένη όπως και σήμερα. Παρ΄ όλα αυτά, στους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου υπήρχαν και πλανητικές ονομασίες των ημερών, γνωστές από την Αίγυπτο: Ημέρα Ηλίου (Κυριακή), Σελήνης (Δευτέρα), Αρη (Τρίτη), Ερμή (Τετάρτη), Δία (Πέμπτη), Αφροδίτης (Παρασκευή), Κρόνου (Σάββατο). Στο Βυζάντιο δεν επέζησαν για πολύσε αντίθεση με τη Δύση (αρκεί να επισημανθούν οι ημέρες Saturday, Ημέρα του Κρόνου, και Sunday, Ημέρα του Ηλιου) όπου η αρχαιότητα δηλώνει παρούσα.
 
Εφημερίδα 'Το Βήμα', 01/01/2009, http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=248863

Ψηφιδωτό που απεικονίζει τους μήνες, 6ος αι. Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών

Ο Χειμώνας ως γενειοφόρος ώριμος άνδρας. Ψηφιδωτό από τη περιοχή του Αγίου Ταξιάρχη Αργους. 5ος-6ος αιώνας ΠΗΓΗ : http://kelliteacher.weebly.com/

Λεπτομέρεια ψηφιδωτού από τη Θήβα που απεικονίζει το μήνα Απρίλιο, 6ος αι., Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών