ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ :
Η ανάπτυξη της λογοτεχνίας στα Επτάνησα οφείλεται:
- Στο γεγονός ότι τα Επτάνησα δεν γνώρισαν τουρκική κατοχή.
- Στην επαφή με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό (γνώρισαν βενετική, γαλλική και αγγλική κατοχή).
- Στην επίδραση από την Κρητική λογοτεχνία (πολλοί λογοτέχνες μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους (1669) κατέφυγαν στα Επτάνησα)
Επειδή οι Επτανήσιοι λογοτέχνες παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά στα θέματα
και στην τεχνοτροπία, τους κατατάσσουμε στην ίδια Σχολή.
Δηλαδή:
Σχολή ονομάζεται ένα σύνολο καλλιτεχνών οι οποίοι παρουσιάζουν κοινά
χαρακτηριστικά στα θέματα και στην τεχνοτροπία.
Οι Επτανήσιοι λογοτέχνες διακρίνονται σε:
- Προσολωμικούς: τους πρόδρομους της εμφάνισης του Σολωμού,
- Σολωμικούς: τους σύγχρονους και μεταγενέστερους του Σολωμού, που επηρεάζονται απ’ αυτόν,
- Εξωσολωμικούς: όσους δεν επηρεάζονται από τον Σολωμό, αν και είναι σύγχρονοί του.
Οι κορυφαίοι Επτανήσιοι λογοτέχνες: Διονύσιος Σολωμός, Ανδρέας Κάλβος, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης
Αξίζει να γνωρίζουμε:
- Λορέντζος Μαβίλης: ήρωας ποιητής, σκοτώθηκε αγωνιζόμενος για την απελευθέρωση της Ηπείρου στο Δρίσκο το 1912.
- Γεώργιος Τερτσέτης: ένας από τους δύο δικαστές που αρνήθηκε να υπογράψει τη θανατική καταδίκη του Κολοκοτρώνη. Αργότερα κατέγραψε τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη.
- Ιάκωβος Πολυλάς: επιμελήθηκε τα χειρόγραφα και εξέδωσε τα Ευρισκόμενα του Σολωμού.
- Ανδρέας Λασκαράτος: σατιρικός ποιητής, με κριτικό και έντονα δηκτικό λόγο.
Τα θέματα της Επτανησιακής Σχολής: Πατρίδα, Φύση, Γυναίκα, Έρωτας
Η Τεχνοτροπία : Ομοιότητες στη μορφή των ποιημάτων: Η χρήση της δημοτικής γλώσσας, το γεγονός ότι επιμελούνται με ιδιαίτερη φροντίδα τη μορφή των έργων τους, επιδιώκοντας την τελειότητα του στίχου και της μορφής. Γι’ αυτό βέβαια είναι και ολιγογράφοι (το έργο τους δεν καταλαμβάνει μεγάλη έκταση).
Δ. Σολωμός, Από τους Ελεύθερους
Πολιορκημένους
(Σχεδίασμα Β΄, απόσπασμα 1)
Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, ένα από τα σημαντικότερα ποιητικά έργα του
Σολωμού, βρέθηκαν από τον Ιάκωβο Πολυλά στα κατάλοιπα του Σολωμού. Η σύνθεσή
τους είχε γίνει σε τρία σχεδιάσματα.
Το έργο αναφέρεται στην δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, την οποία ο
Σολωμός μπορούσε να δει από την Ζάκυνθο, στην οποία βρισκόταν εκείνη την
περίοδο.
Θέμα του έργου είναι η αντιμετώπιση από τους πολιορκημένους
Μεσολογγίτες μιας σειράς δυσκολιών, με αποτέλεσμα την κατάκτηση της
εσωτερικής τους ελευθερίας (βλ. τους στοχασμούς του ποιητή). Έτσι
κατανοείται και ο αντιφατικός τίτλος «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι». Στο απόσπασμα αυτό οι πολιορκημένοι (άντρες και γυναίκες) έχουν να
αντιμετωπίσουν την πείνα.
Δομή:
o Στ. 1-3: η αντιμετώπιση της
πείνας από τη γυναίκα-μάνα.
o Στ. 4-6: η αντιμετώπιση της
πείνας από τον άντρα-πολεμιστή.
Η πείνα ως εμπόδιο για την κατάκτηση της εσωτερικής ελευθερίας φαίνεται μέσα από τις εικόνες και τα άλλα εκφραστικά μέσα (μεταφορές, παρηχήσεις, αντιθέσεις) που χρησιμοποιεί ο ποιητής.
Κυρίως φαίνεται από την επίδραση που ασκεί στη γυναίκα-μάνα και τον
άντρα-πολεμιστή, οι οποίοι εξαιτίας της πείνας αδυνατούν να εκπληρώσουν τους
βασικούς τους ρόλους : η γυναίκα τα καθήκοντα της μάνας και ο άντρας τα
καθήκοντα του πολεμιστή.
Η εικόνα της μάνας:
o Η τρομακτική σιωπή που
επικρατεί στην πεδιάδα αποδίδεται με το επίθετο «άκρα» και τη μεταφορά «του
τάφου σιωπή».
o Την ησυχία διακόπτει τα
λάλημα του πουλιού. Ο ήχος αισθητοποιείται με την παρήχηση του «λ» και του «π».
o Η αντίθεση πουλί-μάνα
εισάγει το θέμα της πείνας: το πουλί λαλεί χαρούμενο που βρήκε σπυρί, ενώ η
μάνα το ζηλεύει.
o Η αιτία της ζήλειας δίνεται
στον επόμενο στίχο: αυτό που με μεγάλη ευκολία μπορεί να κάνει το πουλί δεν
μπορεί να το κάνει ο άνθρωπος, το ανώτερο πλάσμα στην ιεραρχία των όντων.
o Την απόγνωση της μάνας την
μεγαλώνει το γεγονός ότι δεν μπορεί να εκπληρώσει το βασικό της καθήκον, αυτό
της μάνας (δεν μπορεί να ταΐσει το παιδί της).
o «Τα μάτια η πείνα εμαύρισε»:
με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Κυριολεκτική: η πείνα σχηματίζει
μαύρους κύκλους γύρω από τα μάτια. Μεταφορική: η έκφραση αυτή δείχνει τη μεγάλη
στέρηση (π.χ. κάναμε μαύρα μάτια να σε δούμε).
o Το β΄ ημιστίχιο συμπληρώνει
και επιτείνει το α΄: η μάνα ορκίζεται στα μάτια, το πολυτιμότερο όργανο του
ανθρωπίνου σώματος· ενδεχομένως στα μάτια του παιδιού της, του πιο ακριβού
πράγματος που έχει στον κόσμο (πρβλ. την έκφραση «μάτια μου» που χρησιμοποιούν
οι μητέρες για τα παιδιά τους).
o Η αντίδραση της μάνας δεν
είναι μια επιθετική εκδήλωση, αλλά έχει τη μορφή της βουβής, της υπομονετικής
αντοχής.
Η εικόνα του Σουλιώτη:
o Ο Σουλιώτης είναι «καλός»:
μάλλον με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης «καλός», που αναφέρεται στην
πολεμική ιδιότητα.
o «στέκει παράμερα και
κλαίει»: Παράμερα, γιατί από φιλότιμο και αξιοπρέπεια δεν θέλει να δουν την
αδυναμία του.
o Ο λόγος για τον οποίο κλαίει
δίνεται στους επόμενους στίχους: εξαιτίας της πείνας δεν είναι σε θέση να
σηκώσει το όπλο, άρα δεν μπορεί να εκπληρώσει το βασικό του καθήκον, αυτό του
πολεμιστή. Το «κλαίει» δεν είναι δειλία, αλλά περηφάνεια.
o Τη στενοχώρια του επιτείνει
και το γεγονός ότι ο εχθρός γνωρίζει την αδυναμία του.
o Ο Σουλιώτης εκφράζει
περισσότερο εκδηλωτικά την αντίδραση του, με ένα κλάμα συγκρατημένης
αγανάκτησης.
Δ. Σολωμός, Από τους Ελεύθερους
Πολιορκημένους
(Σχεδίασμα Β΄, απόσπασμα 2)
Το δεύτερο στη σειρά εμπόδιο (βλ. 5ο στοχασμό του ποιητή)
που έχουν να αντιμετωπίσουν οι πολιορκημένοι Μεσολογγίτες είναι ο οργασμός
της ανοιξιάτικης φύσης.
Στους δύο πρώτους στίχους δίνεται το θέμα του αποσπάσματος :Προσωποποίηση του Απρίλη και του έρωτα και οπτικοακουστική αναπαράσταση
με τα δύο ρήματα: «χορεύουν και γελούνε». Τα πάντα βρίσκονται σε μια
κίνηση γιορτής και χαράς.
o Στο δεύτερο στίχο με την
αντίθεση «όσα άνθια-τόσα άρματα» το κλίμα αλλάζει και τίθεται το θέμα
του πειρασμού των αγωνιστών. Η υπερβολή φανερώνει τον κλοιό πολιορκίας –
κυριολεκτικό και μεταφορικό – μέσα στο φράκτη του Μεσολογγίου.
Στους στίχους 3-11 αναπτύσσεται το θέμα της ανοιξιάτικης φύσης. Παρουσιάζεται έτσι η απήχηση και η αντανάκλαση από το χορό του Απρίλη και του Έρωτα:
o με ζωηρές και παραστατικές εικόνες
o με το σχήμα υπαλλαγής:
«Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει»
o με μεταφορές, υπερβολές, προσωποποιήσεις, επίθετα
o με κλιμάκωση από τα ανώτερα
στα κατώτερα και από τα ζωντανά στα άψυχα.
o Η φύση δεν περιγράφεται αλλά
δημιουργείται ποιητικά.
Στους δύο τελευταίους στίχους αισθητοποιείται το δίλημμα των αγωνιστών, με την προσωποποιημένη φύση να τονίζει: «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».
- Η αντίθεση ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο
- Το ηθικό δίλημμα των αγωνιστών
- Τα εμπόδια που καλούνται οι αγωνιστές να ξεπεράσουν
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
- Στο πρώτο απόσπασμα του Β΄ Σχεδιάσματος με ποιες δύο εικόνες επιτυγχάνει ο ποιητής να δείξει τη νεκρική σιγή που επικρατεί στο στρατόπεδο των πολιορκημένων Μεσολογγιτών;
- Να εντοπίσετε το σχήμα λόγου που χρησιμοποιείται στον 1ο στίχο («Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει»)
- Να αναλύσετε το ομοιοτέλευτο και την παρήχηση στο 2ο στίχο του πρώτου αποσπάσματος («λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί…»).
- Τι προσωποποιεί ο Σουλιώτης στο στίχο 5 (1ο απόσπασμα) και γιατί;
- Στο πρώτο και το δεύτερο απόσπασμα δίνεται μια εντελώς διαφορετική εικόνα της φύσης. Διαβάστε προσεκτικά τους σχετικούς στίχους και προσπαθήστε να εξηγήσετε την πλήρη διαφοροποίησή τους.
- Στο 2ο απόσπασμα να εντοπίσετε τις λυρικές περιγραφές και τις λεπτομέρειες που αναδεικνύουν το γλυκό ζωικό αναβρασμό (ακόμα και στις αμελητέες υπάρξεις και τη νεκρή φύση).
- Να εντοπίσετε και να παρουσιάσετε τον εσωτερικό διχασμό των πολιορκημένων στο 2ο απόσπασμα:
- «Όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»: με ποιο τρόπο αναδεικνύεται η δραματική εσωτερική σύγκρουση που οδηγεί τελικά τους Μεσολογγίτες στην ηρωική έξοδο, παρά τη φαινομενική χαλαρότητα της ψυχής που διαβλέπει εδώ ο ποιητής;
- Να σχολιάσετε τη γλώσσα, το ύφος και τη μορφή της ομοιοκαταληξίας των αποσπασμάτων.
- Πώς εκδηλώνεται ο πειρασμός στα ποιήματα του Σολωμού και του Καρυωτάκη; Συγκρίνετε πώς αντιμετωπίζει ο κάθε ποιητής το ηθικό δίλημμα των ηρώων του.
Μέρα τ' Απρίλη.
Πράσινο λάμπος,
γελούσε ο κάμπος
με το τριφύλλι.
Ως την εφίλει
το πρωινό θάμπος,
η φύση σάμπως
γλυκά να ομίλει.
Εκελαδούσαν
πουλιά, πετώντας
όλο πιο πάνω.
Τ' άνθη ευωδιούσαν.
Κι είπε απορώντας:
«Πώς να πεθάνω;»
Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Διάκος», Ελεγεία και σάτιρες
Πράσινο λάμπος,
γελούσε ο κάμπος
με το τριφύλλι.
Ως την εφίλει
το πρωινό θάμπος,
η φύση σάμπως
γλυκά να ομίλει.
Εκελαδούσαν
πουλιά, πετώντας
όλο πιο πάνω.
Τ' άνθη ευωδιούσαν.
Κι είπε απορώντας:
«Πώς να πεθάνω;»
Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Διάκος», Ελεγεία και σάτιρες
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου