ΟΔΥΣΣΕΙΑ ι 240 - 630 (14η - 15η ΕΝΟΤΗΤΑ)

Α. ΔΟΜΗ:240-512

 

1^η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.240-339: Η άφιξη  στη σπηλιά του Πολύφημου – Η πρώτη οδυνηρή γνωριμία με τον Κύκλωπα.

2^η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.340-418: Η προετοιμασία του πασσάλου – Ο Οδυσσέας μεθάει τον Κύκλωπα.

3^η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.419- 466: Η τύφλωση του Πολύφημου.

4^η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.467-512: Η έξοδος από τη σπηλιά.

Β.ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΩΠΩΝ: Οι Κύκλωπες

• ζουν απομονωμένοι μέσα σε σπηλιές· δεν έχουν θεσμούς (φιλοξενίας π.χ.) ούτε κάποια οργάνωση κοινωνική ή πολιτική (επικοινωνία μεταξύ τους, συνέλευση για τη συζήτηση κοινών θεμάτων και λήψη αποφάσεων) ούτε δεσμεύσεις ηθικές (αίσθηση δικαίου, π.χ.)· δεν έχουν τεχνίτες για την κατασκευή καραβιών, ώστε να επικοινωνούν με άλλους τόπους· δεν σέβονται τους θεούς·

• παρουσιάζονται τερατόμορφοι (γιγαντόσωμοι και μονόφθαλμοι ), υπερφυσικά δυνατοί και ανθρωποφάγοι, ανήκουν όμως στην κατηγορία του ανθρώπινου γένους, αφού μιλούν και σκέπτονται (απλοϊκότατα βέβαια, γι’ αυτό και εύκολα εξαπατώνται), ανάβουν φωτιά, εκμεταλλεύονται γιδοπρόβατα, κτλ. 

→ Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι Κύκλωπες «αντικατοπτρίζουν περισσότερο πρωτόγονες καταστάσεις της ανθρωπότητας παρά αληθινά τέρατα».

Σ’ αυτόν τον προπολιτισμικό κόσμο εισβάλλει ο πολιτισμένος  ήρωας με σκοπό να τον γνωρίσει, επιχειρεί όμως και να τον φέρει, εκβιαστικά, στο επίπεδο του δικού του πολιτισμού: παρουσιάζεται στον Κύκλωπα ως ικέτης και του μιλά στην αρχή με ειλικρίνεια διεκδικώντας τα δικαιώματα του ικέτη και του ξένου στο όνομα του Ξένιου Δία , ο Κύκλωπας όμως μένει ασυγκίνητος από τις ηθικές αξίες του πολιτισμένου κόσμου · ο Οδυσσέας θεωρεί κακούργημα την ανθρωποφαγία του, που την τιμωρεί ο Δίας , ο Κύκλωπας όμως τρώει ανθρώπους όπως πίνει το γάλα του . H σύγκρουσή τους είναι αναπόφευκτη αλλά με τρόπους και μέσα εντελώς διαφορετικά :

• O Κύκλωπας παρουσιάζεται πελώριος και υπερφυσικά δυνατός, όταν κλείνει την είσοδο της σπηλιάς (266) και όταν κομματιάζει και καταβροχθίζει τους συντρόφους , αλλά αφελής, όταν προσπαθεί ν’ αποσπάσει χρήσιμες γι’ αυτόν πληροφορίες .

• O Οδυσσέας, καθώς δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τον αντίπαλό του στη σωματική δύναμη, και οι συνθήκες δεν του επιτρέπουν να χρησιμοποιήσει ξίφος , αξιοποιεί στο έπακρο την μῆτιν –το μόνο όπλο του απέναντι στην τερατώδη δύναμη του Κύκλωπα– και εκμεταλλεύεται τη χοντροκεφαλιά του: τον παραπλανά με τις ψευδείς πληροφορίες για το καράβι τους και για το όνομά του , τον εξαπατά με το κρασί , κοιμισμένο και μεθυσμένο τον τυφλώνει και τον εξουδετερώνει ως απειλή , όχι όμως και ως δύναμη, που τη θέτει τώρα στη δική του υπηρεσία· έτσι, και με το εύρημα των κριαριών κατορθώνει και βγαίνει από τη σπηλιά με τους έξι συντρόφους που του απόμειναν. 

→ Από την αναμέτρησή τους νικητής, μέχρις εδώ, βγαίνει ο πολύμητις (και χωρίς καμιά θεϊκή επέμβαση αυτή τη φορά), όχι όμως χωρίς απώλειες, που είναι πάντοτε οδυνηρές για έναν αρχηγό – ο καρπός της γνώσης πληρώνεται.

Γ.ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ:

-  ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ: Συνετοί, υπάκουοι με σεβασμό προς τον Οδυσσέα,  πειθαρχημένοι, φοβισμένοι.

- ΠΟΛΥΦΗΜΟΣ: Άγριος, μη κοινωνικός, αφιλόξενος, δε σέβεται θεούς, ούτε άγραφους ανθρώπινους νόμους, υπερφίαλος, κουτοπόνηρος, είρωνας, ανόητος.

- ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΚΥΚΛΩΠΕΣ: Αντικοινωνικοί, αναίσθητοι, απολίτιστοι.

- ΟΔΥΣΣΕΑΣ: Στη σπηλιά του Πολύφημου ο ήρωας δεν είναι ακόμη πολύπαθος· τον χαρακτηρίζει τόλμη και διάθεση ερευνητική. Δοκιμάζει έτσι τον Κύκλωπα στο όνομα του Ξένιου Δία. Και όταν διαπιστώνει τη στάση του απέναντι στους θεούς, αρχίζει να παίρνει προφυλάξεις (με την πλαστή ιστορία για το καράβι τους), ενώ, όταν δοκιμάζεται (με την απώλεια έξι συντρόφων), επιστρατεύει κάθε δολερό τέχνασμα (το κρασί, την τύφλωση, το πλαστό όνομα, τη φυγή κάτω από τα κριάρια), εξουδετερώνει τον γίγαντα και σώζεται μαζί με τους υπόλοιπους έξι συντρόφους. Επιβεβαιώνει έτσι στο έπακρο τους χαρακτηρισμούς του πολύτροπου/του πολυμήχανου, ως επικός ήρωας όμως δεν αποφεύγει την καυχησιολογία –και δίνει στοιχεία στον Πολύφημο για την κατάρα του– ούτε την υπέρβαση των ανθρώπινων ορίων – και προσβάλλει τον Ποσειδώνα. Γίνεται έτσι υβριστής, γι’ αυτό ο Δίας, αντί να δεχτεί τη θυσία του, καθορίζει την τιμωρία του. Στη συνέχεια ο Οδυσσέας, πληρώνοντας το αμάρτημά του και αναπτύσσοντας καρτερία στις συμφορές, θα αποδειχτεί και πολύπαθος και καρτερικός.

ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ:

  
   1)   Σύνεση των συντρόφων – Ανοησία του Οδυσσέα.

   2)   Επίκληση των θεών και των άγραφων νόμων της φιλοξενίας από μέρους του Οδυσσέα – Άρνηση των θεών και της φιλοξενίας από μέρους του Κύκλωπα.

   3) Κουτοπονηριά του Πολύφημου – Σύνεση, εξυπνάδα και προνοητικότητα του Οδυσσέα.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ:

          Ανάμεσα στη βαρβαρότητα και στον πολιτισμό.

          Στο ανθρώπινο και στο μη ανθρώπινο στοιχείο.

          Στη σωματική δύναμη και στη δύναμη του νου.

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ:

Ο Πολύφημος αγνοεί αυτό που γνωρίζουν όλοι οι ακροατές, ότι δηλαδή ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του είναι κρυμμένοι κάτω από τις κοιλιές των κριαριών.

Η Ύβρις του Οδυσσέα

Οι φάσεις της κλιμακούμενης πορείας του (νικητή) Oδυσσέα προς την ύβρη και οι αντίστοιχες αντιδράσεις του (ηττημένου) Πολύφημου:

α. Μετά τις βιαστικές αλλά ψύχραιμες ενέργειες του και την αίσθηση μιας σιγουριάς , ο Οδυσσέας θριαμβολογεί χλευάζοντας τον ηττημένο αντίπαλο: υπογραμμίζει τη γενναιότητά του και τη δίκαιη τιμωρία του Κύκλωπα, αλλά την αποδίδει στον Ξένιο Δία, στο όνομα του οποίου μάταια είχε ζητήσει φιλοξενία .

– Οργισμένος ο τυφλωμένος Κύκλωπας αντιδρά με πρωτογονισμό: οδηγημένος από τη φωνή του Oδυσσέα εκσφενδονίζει καταπάνω τους «μια κορυφή ψηλού βουνού», που απείλησε το καράβι και το γύρισε πίσω, η ναυτική εμπειρία του ήρωα όμως απέτρεψε το κακό .

β. Πιο σίγουρος τώρα ο Οδυσσέας («δυο φορές μακρύτερα από πριν»), παρά την αποτρεπτική συμβουλή των συντρόφων του, προκαλεί τον Κύκλωπα καυχώμενος για την επιτυχία του: θεωρεί δικό του κατόρθωμα την τύφλωση και αποκαλύπτει την ταυτότητά του με όλους τους επίσημους τίτλους της – από Oὖτις ξαναέγινε Oδυσσέας.

– H αποκάλυψη της ταυτότητας του Oδυσσέα ενεργοποιεί τη μνήμη του Πολύφημου: θυμάται μια παλιά προφητεία και, με βάση το δικό του μέγεθος, εκπλήσσεται με την ασημαντότητα του ανθρώπου που, για να τον τυφλώσει, χρησιμοποίησε απάτη. Επιχειρεί στη συνέχεια να ανταποδώσει –αλλά εντελώς αδέξια– την απάτη και κάνει λόγο για τον πατέρα του, τον Ποσειδώνα, ως τον μόνο που μπορεί να τον γιατρέψει.

γ. O Οδυσσέας άκουσε για δεύτερη φορά τώρα ότι ο Ποσειδώνας είναι πατέρας του Πολύφημου, αλλά δεν συγκρατείται· και δεν απευθύνεται μόνο εκδικητικά στον Κύκλωπα, αλλά προσβάλλει και τον μεγάλο θεό της θάλασσας περιφρονώντας τη δύναμή του (και βρίσκεται στον χώρο του)· ξεπέρασε έτσι τα ανθρώπινα όρια.

– H αντίδραση του Πολύφημου: απευθύνει παράκληση στον πατέρα του και –με τα στοιχεία που διαθέτει πια– διατυπώνει μια διαζευκτική κατάρα για τον Oδυσσέα, που ο Ποσειδώνας την εισάκουσε αμέσως , χωρίς να καθορίσει όμως ποια εκδοχή της θα ισχύσει 

→ Οι τρεις σύντομοι λόγοι του Oδυσσέα προς τον Κύκλωπα, κατιόντες ως προς την έκταση (6/<5> - 4 - 3 στ., αντίστοιχα) ανιόντες όμως, ως προς την ένταση, υπογραμμίζουν τη διάθεση του ήρωα για θριαμβολογία, που κλιμακώνεται, έχει ωστόσο ψυχολογική εξήγηση: η αίσθηση της προσωπικής επιτυχίας (εξαπάτησε – τύφλωσε – αποδυνάμωσε έναν γίγαντα), ήταν φυσικό να μεγαλώσει, όταν ο Οδυσσέας, με την ιδέα ότι ξέφυγε τον κίνδυνο, θέλησε ως ήρωας επικός να πανηγυρίσει τη νίκη του, εκδικούμενος έτσι και την απώλεια των έξι συντρόφων του. Aρχίζει λοιπόν να θριαμβολογεί σεμνά στην αρχή, υπεροπτικά στη συνέχεια και προσβλητικά τέλος για τον ίδιο τον Ποσειδώνα· έφτασε έτσι στην ύβρη, δηλαδή σε υπέρβαση των ορίων του.

Την υπέρβαση αυτή οι θεοί την εχθρεύονται· ή, μάλλον, η υπέρβαση προκαλεί την οργή των θεών/τη νέμεση και ακολουθεί η τιμωρία/η τίση, αν ο πορευόμενος προς την ύβρη αδιαφορήσει για την (με κάποιον τρόπο) προειδοποίηση των θεών να σταματήσει αυτή την πορεία· σχηματικά : ύβρη → νέμεση → τίση.

ΠΗΓΗ :http://efmorfia.blogspot.gr

Oμήρου Οδύσσεια ι 240 512 from varalig

ΔΟΜΗ 513 - 630

Τόπος: νησί του Κύκλωπα
Χρόνος: μετά την τύφλωση του Πολύφημου ( Ο Οδυσσέας αφηγείται στο παλάτι του Αλκίνοου τις περιπέτειές του)
Πρόσωπα: Οδυσσέας, σύντροφοι, Πολύφημος
                                                             Δράση:

1. Ο Οδυσσέας και οι άνδρες του φτάνουν στο πλοίο με τα λάφυρά τους (βοσκήματα)
2. Ο Οδυσσέας προκαλεί τον Κύκλωπα - ο Πολύφημος εκτοξεύει ένα βράχο εναντίον τους
3. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα τον παρακαλούν να σταματήσει να προκαλεί
4. Ο Οδυσσέας αλαζονικά αποκαλύπτει την ταυτότητά του στον Κύκλωπα
5. Ο Πολύφημος θυμάται τη μαντεία για την τύφλωση και αποκαλύπτει την ταυτότητά του (γιος Ποσειδώνα)
6. Ο Οδυσσέας προσβάλλει το θεό
7. Η ευχή - κατάρα του Πολύφημου προς τον πατέρα του (προοικονομία)
8. Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του μοιράζουν τα λάφυρα, προσφέρουν θυσία στο Δία που την αρνείται

ΠΗΓΗ :http://threekoupis.blogspot.gr

 Εικαστικές αναπαραστάσεις από την Ελένη Μουτάφη (http://elenimoutafi.blogspot.gr/)