Στην παρουσίαση αυτή θα γίνει αναφορά σε κάποια από τα βασικά θέματα που συναντώνται στα μαγιάτικα τραγούδια του Κρόκου και συγκεκριμένα στο θέμα της αγάπης, της ξενιτιάς και του πολέμου.
Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας, της παράδοσης και της λογοτεχνικής δημιουργίας κάθε λαού. Γενικά αντικατοπτρίζουν μια αγροτική κοινωνία, κλειστή και περιορισμένη, που εξελίσσονταν αργά στο πέρασμα του χρόνου. Κάθε σημαντική εκδήλωση αλλά και κάθε μικρή, καθημερινή δραστηριότητα γινόταν τραγούδι : από τη γέννηση ως το θάνατο, από το νανούρισμα ως το μοιρολόι. Ανάμεσα σ’αυτά τα τραγούδια, όπως είναι φυσικό, πολλά είναι αφιερωμένα στην αγάπη και σχεδόν πάντα συνδέονται με τη φύση και τις ομορφιές της.
Έτσι και τα μαγιάτικα τραγούδια του Κρόκου είναι εκφράσεις περισσότερο της καρδιάς παρά του μυαλού, γι΄αυτό και προβάλλουν κυρίως συναισθήματα, όπως είναι ο έρωτας, η νοσταλγία για τον γενέθλιο τόπο, η μοιρολατρία. Ακόμα και για να αναφερθεί στα πιο αγαπημένα του πρόσωπα, ο λαός δανειζόταν στοιχεία από τον φυσικό κόσμο : π.χ. όποτε η κόρη πρέπει να λάμψει με την ομορφιά της στα τραγούδια αυτά, περιγράφεται ως «μαυρομάτα (του μάτι σαν καυκί) , το φρύδι της γαϊτάνι, το ματόφυλλο σαν της ελιάς το φύλλο». Άλλωστε ο Μάης είναι ο κατεξοχήν μήνας της αναγέννησης της φύσης, αλλά και της γονιμότητας.
Μέσα από τα τραγούδια λοιπόν δίνεται η ευκαιρία να εκδηλωθεί το ερωτικό συναίσθημα, μια και οι αυστηροί κανόνες ηθικής της εποχής δεν επιτρέπουν κάτι περισσότερο. Είναι χαρακτηριστικό το τραγούδι «Σα στουν απαν τουν μαχαλά» όπου ο ερωτευμένος νέος εκφράζει το παράπονό του : «Σα στουν απαν τουν μαχαλά, σα στην απαν την χώρα. Κινούργια αγάπη έπιασα κι ακόμα δεν την φίλησα».
Ένα ακόμη σύνηθες θέμα των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, δεν είναι άλλο από την ξενιτιά. Από την αρχαία εποχή η «ξενιτιά» αποτελεί κεντρικό φαινόμενο στη ζωή του Έλληνα. Βίαια γεγονότα (όπως εισβολές, πόλεμοι, πολιτικές ταραχές), αλλά και δημογραφικοί, οικονομικοί και άλλοι λόγοι οδήγησαν συχνά στην απομάκρυνση από την πατρική γη και την οικογενειακή στέγη και την πρόσκαιρη ή μακροχρόνια εγκατάσταση σε άλλους τόπους, «στα ξένα». « Τώρα Μαγιά, τώρα δροσιά τώρα του καλοκαίρι, τώρα κι ο ξένος βόλιασι να πάει στα δικά του», λέει το αντίστοιχο τραγούδι του Κρόκου. Είναι ένα τραγούδι που αποτυπώνει την λαχτάρα του ξενιτεμένου να επιστρέψει στον τόπο του, μέσα από τυπικά εκφραστικά μέσα, όπως επαναλήψεις (νύχτα σελώνει το μαύρο του, νύχτα το καλιγώνει) μεταφορές (να γνέσεις μαργαριτάρι) και φυσικά εικόνες (το σέλωμα του αλόγου, οι Τούρκοι με τα σπαθιά στα χέρια). Είναι χαρακτηριστικό ότι η λαχτάρα αυτή γίνεται πιο έντονη τον Μάη, όταν όλη η φύση αναγεννιέται, γι΄αυτό και ενδιάμεσα στο τραγούδι παρεμβάλλονται οι στίχοι : «Μάη μ’ δρουσερέ, Μάη μ’ καλουκερνέ».
Πέρα από την ξενιτιά στα μαγιάτικα τραγούδια του Κρόκου δεν θα μπορούσαν να λείπουν και αναφορές σε άλλες δυσάρεστες πλευρές της ζωής των ανθρώπων, όπως στον πόλεμο, τη βία, την καταπίεση : «Τον Μάη γεννήθκι ου Κωνσταντής, τον Μάη αρραβωνιάσκι, τον Μάη τουν ήρθαν τα χαρτιά να πάει να πολεμήσει» ,λέει το αντίστοιχο τραγούδι. Και σε κάποιο άλλο : "«φέτους θα γίνει ο πόλιμος, φέτους θα γίνει ου θρήνους» ". Και δεν ήταν λίγες οι βιαιότητες και οι πολεμικές αναμετρήσεις στην ευρύτερη περιοχή του Τσαρτσιαμπά, ήδη από τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης, που για την περιοχή μας είναι ο 14ος αιώνας.
Σίγουρα και οι κάτοικοι της Γκόμπλιτσας (παλιά ονομασία του Κρόκου) θα ήρθαν αντιμέτωποι στο πέρασμα του χρόνου με την καταπίεση, την αυθαιρεσία και την ωμή βία από την πλευρά των κατακτητών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τούρκικες λέξεις «Αγάς», «Μπέης» και «Κοτζάμπασης» κατέληξαν να σημαίνουν τον αφέντη, τον τύραννο, τον εκμεταλλευτή , όπως παρουσιάζονται και στον στίχο «κι στον Αγά μου σύρι μι» . Η κοινή αυτή μνήμη παρακινεί και τον ξενιτεμένο στο τραγούδι "Τώρα Μαγιά, τώρα δροσιά", να εμποδίσει την κόρη να έρθει στον τόπο του , γιατί «εκεί ΄ναι Τούρκοι ανύπαντροι μι τα σπαθιά στα χέρια».
Σύμφωνα με τον μελετητή της ιστορίας του Κρόκου Γεώργιο Σιώζο, όταν το 1787 η οθωμανική αυτοκρατορία αναγνώρισε το Πασαλίκι του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, πέρασαν στη δικαιοδοσία του και όλα τα χριστιανοχώρια του Τσαρτσαμπά. Έτσι και η Γκόμπλιτσα έγινε τσιφλίκι κάποιου μπέη, ο οποίος έπαιρνε μερίδιο από την παραγωγή των χωρικών. Στον Αλή Πασά γίνεται λόγος στο τραγούδι «Στουν άμμου, άμμου πάνου», όπου ο ανώνυμος δημιουργός αναφέρει : «στα Γιάννινα να πάνου, μες στουν Αλή Πασά μου». Γενικότερα υπάρχει συχνή αναφορά στα μαγιάτικα τραγούδια στα Γιάννενα και τις Γιαννιώτισσες, όπως στο «Μάρω από τα Γιάννενα» και στο «Μωρή Γιαννιώ-Γιαννιώτισσα». Ίσως η συχνότητα αυτή να έχει σχέση με την άποψη ότι πολλές οικογένειες από την Ήπειρο κατέφυγαν στον Κρόκο και στην ευρύτερη περιοχή του σε εποχές διώξεων από τους Οθωμανούς.
Θα κλείσω αυτή τη σύντομη παρουσίαση με την εξαιρετική προσωποποίηση του Μάη, του Απρίλη και της Άνοιξης στο τραγούδι «Ου Μάης αρραβωνιάστηκι» : « Ου Μάης αρραβωνιάστηκι κι παίρνει τουν Απρίλη και ακάλεσαν την Άνοιξη να πάει να τους παντρέψει». Μια προσωποποίηση που μου θύμισε έντονα το απόσπασμα από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονύσιου Σολωμού : "Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη, κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα". Ένας συσχετισμός που αποδεικνύει πόσο τα δημοτικά τραγούδια μπόλιασαν δημιουργικά τη νεότερη ποίηση.
Με την καταγραφή των τραγουδιών αυτών η Ιωάννα θέλησε να κρατήσει ζωντανό ένα κομμάτι της ζωής, που δεν περιλαμβάνουν τα επίσημα βιβλία της ιστορίας. Γιατί μέσα από τα μαγιάτικα τραγούδια του Κρόκου προβάλλουν ολοζώντανα τα έθιμα και οι αντιλήψεις, οι καθημερινές συνήθειες και πρακτικές της σκληρής ζωής των γονιών μας, των παππούδων και των γιαγιάδων μας.
Ο μεγάλος ποιητής Γιώργος Σεφέρης μάς λέει ότι «σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνουμε και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον». Και αξίζει τα παραδοσιακά τραγούδια του Κρόκου , όπως είναι τα μαγιάτικα, να μη σβήσουν και να συνεχίσουν να αποτελούν ένα κομμάτι από το μέλλον των επόμενων γενεών.
Σας ευχαριστώ
Εκδόσεις Αποστακτήριο : https://www.apostaktirio-books.gr/product/%CF%84%CF%8E%CF%81%CE%B1-%CE%BC%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AC-%CF%84%CF%8E%CF%81%CE%B1-%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%AC/
ΠΗΓΕΣ :
1. Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.)
2. Σιώζος Αθ. Γεώργιος, Ιστορική μελέτη του Κρόκου Κοζάνης, Κοζάνη, 1992
3. Αθανασόπουλος Ε., Κοκκινάκη Ε., Μπίκα Π. ,Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α,Β,Γ Γυμνασίου
4. Αλέξης Πολίτης, Το δημοτικό τραγούδι. Εποπτικές προσεγγίσεις. Περνώντας από την προφορική στη γραπτή παράδοση. Μικρά αναλυτικά, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2010.
5. Λάμπρος Λιάβας, Τραγούδια της ξενιτιάς ,
(https://www.domnasamiou.gr/?i=portal.el.albums&id=16)
6. Ευαγγελοπούλου Ελένη, Τα δημοτικά τραγούδια των περιοχών Βοΐου και Καστοριάς, https://dspace.uowm.gr/xmlui/handle/123456789/2452